TADEUSZ SKRZYŃSKI

Tadeusz Skrzyński herbu Zaremba urodził się ok. 1800 roku w rodzinie Macieja i Judyty Wyszyńskiej. Po ojcu (zm. w 1828 r.) już w 1815 r. odziedziczył znaczne po­siadłości, m.in.: Łużną, Szalo­wą, Wolę Łużańską i Moszcze­nicę. Wypełniając wolę rodzica dbał o fundacje założone przez ród Skrzyńskich, z których dochody przeznaczał na uposażenie biednych szlachcianek i dziewcząt w Łużnej i Szalowej, działalność kapeli dworskiej w Szalowej i zakład ubogich kalek w Łużnej. W roku 1818 został wybrany na członka Stanów Galicyjskich, a w roku 1826 uzyskał z rąk cesarza Franciszka I potwierdzenie prowadzonych przez siebie fundacji. Jeszcze za życia ojca Macieja pojął za żoną Julię Jaźwińską herbu Grzymała, z którą wspólnie dziedziczył majętności. Z tego związku przyszło na świat dwoje dzieci: Władysław i Helena.

Hrabia Skrzyński w swoich działaniach był przykładem liberała, który szerzył oświatę wśród ludu oraz dbał o wysoki poziom kulturalny i społeczny mieszkańców swoich majątków. Przez swych poddanych był nazywany „ziemianinem dobroczyńcą”. Uważał, że dla włościan robi znacznie więcej niż ci, którzy tylko głosili hasła równouprawnienia i uwłaszczenia chłopów.

W latach 1834-1839 roku wybudował w Zagórzanach pałac w stylu neogoty­ckim, z licznymi bogatymi wykuszami, basztami i wie­życzkami wg projektu włoskiego architekta Franciszka Marii Lanciego. Wokół pałacu rósł już wówczas wielki park krajobrazowy w stylu angielskim. Zdobiły go wspaniałe okazy flory oraz rzadka południowa roślinność w zamkowej oranżerii. Różne gatunki ze świata fauny można było napotkać w ptaszarni i małpiarni.

W Zagórzanach hrabia Tadeusz sprawował opiekę nad szkołą wiejską i domem dla kalek oraz uposażał co roku biedne córki i synów chłopskich, których wyprawiał na naukę rzemiosła, a gdy byli zdolni – nawet na studia zagraniczne. W zamku założył szkołę dla zubożałych szlachcianek, w której wykładał poeta i geograf, Wincenty Pol. Tam też powstała „Pieśń o ziemi naszej”. W roku 1839 w ówczesnym Mariampolu własnym kosztem wzniósł hrabia dom dla poety. W pałacu gościł także w czasach swojej młodości słynny malarz Artur Grottger.

W czasie rabacji galicyjskiej w lutym 1846 r. przybyła od strony Ciężkowic czerniawa chłopska i pomimo oporu ze strony proboszcza ks. Załuskiego, zniszczyła zabudowania dworskie i rozkradła większość mająt­ku hrabiostwa w Łużnej i Woli Łużańskiej. W rabunku uczestniczyli też poddani, który później na piśmie błagali małżeństwo Skrzyńskich o wybaczenie swoich występków. W odpowiedzi hrabia Tadeusz wspaniałomyślnie wybaczył im wszystkie przewinienia. Zamek w Zagórzanach pozostał nietknięty. Żądnych krwi i rabunku i chłopów udało się powstrzymać miejscowemu proboszczowi.

Tadeusz Skrzyński zmarł w 1857 r. w Karlsbadzie (obecnie Karlowe Wary w Czechach). Po jego śmierci majątek przeszedł w ręce syna Władysława.

Oprac. A. Wietrzyk