ADAM WÓJCIK

Adam Wójcik, syn Tadeusza i Anny z Gręblów, urodził się 10 grudnia 1902 roku w Bieśniku (pow. gorlicki) w rodzinie chłopskiej. Do szkoły powszechnej uczęszczał w Bieśniku i Gorlicach.

W 1920 r. wstąpił do Seminarium Nauczycielskiego Męskiego w Tarnowie, gdzie w 1925 r. zdał egzamin dojrzałości. Podczas pobytu w tym mieście ukończył także wieczorowy kurs ogrodnictwa w Krajowej Szkole Ogrodniczej. Już wtedy zaczął interesować się krajoznawstwem i turystyką. Uczestniczył w wycieczkach w Tatry i Pieniny, organizowanych przez wybitnego taternika ks. prof. Walentego Gadowskiego.

W latach 1925-30 pracował jako nauczyciel tymczasowy a później stały w szkole powszechnej w Szymbarku. W międzyczasie zawarł związek małżeński z Cecylią z Ołpińskich, a z ich wspólnego pożycia przyszło na świat dwoje dzieci – Emil (1927) i Barbara (1936).

W 1929 uzyskał urlopowanie z pracy i podjął dalszą naukę Wyższym Kursie Nauczycielskim w Krakowie w grupie humanistyczno-artystycznej. Podczas studiów poznał wybitnych etnografów: Seweryna Udzielę (1857-1937) – inspektora szkolnego w Gorlicach i założyciela Muzeum Etnograficznego w Krakowie oraz prof. Romana Reinfussa (1910-1998), badacza folkloru i sztuki ludowej Karpat i Podkarpacia, z którym współpracował przez wiele lat. W latach 1930-1939 z ramienia Polskiej Akademii Umiejętności (obecnie PAN) w Krakowie prowadził badania etnograficzne, a wyniki publikował w gazetach, czasopismach i rocznikach („Ilustrowany Kurier Codzienny”, „Wierchy” i inne).

We wrześniu 1930 uzyskał stałą posadę nauczycielską w siedmioklasowej szkole powszechnej męskiej nr l w Gorlicach, gdzie pracował (z przerwami) do grudnia 1946 roku.

W 1931 roku młody Adam wspólnie z trzema akademikami (W. Tokarski, A. Szloch, W. Kosiba) podjął inicjatywę utworzenia w Gorlicach oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT), które rozpoczęło działalność w 1932 r. Na jego czele stanął prof. Jan Dziopek, a Wójcikowi została powierzona funkcja skarbnika, a następnie sekretarza. W 1935 roku pierwszy zwrócił uwagę na obszar skalny „Kornutów” w paśmie Magury Wątkowskiej, a następnie z działaczami gorlickiego oddziału PTT czynił starania o wykupienie prywatnych gruntów i utworzenie na ich terenie rezerwatu. W 1938 roku wspólnie z aktywem PTT podjął działania w celu budowy schroniska turystycznego na Magurze Małastowskiej.

Pasją Adama były obrzędy, tańce, pieśni i przyśpiewki ludowe. Jako aktywny działacz Związku Ziem Górskich doprowadził do odtworzenia strojów pogórzańskich, w których po raz pierwszy wystąpiła gorlicka grupa regionalna na „Święcie Gór” w Wiśle w 1937 roku. Dzięki jego inicjatywie i staraniom powstały zespoły pieśni i tańca w Gorlicach, Mszance i Szalowej. W listopadzie 1937 wspólnie z Janem Tomasikiem zorganizował w Łużnej Zespół Pieśni i Tańca „Pogórzanie”. Grupa folklorystyczna składała się z 12 par oraz pięcioosobowej kapeli. Koszty związane z szyciem strojów pokrył Powiatowy Wydział Kultury przy osobistym zaangażowaniu starosty powiatowego. Zespół otrzymał zaproszenie do wzięcia udziału w obchodach Dni Gorlic, podczas których wykonano przed publicznością wiązankę tańców i melodii ludowych. W czerwcu 1938 roku zespół zaprezentował folklor pogórzański na uroczystościach zorganizowanych z okazji „Dni Krakowa”. Występ na wojewódzkiej scenie był nie lada wyróżnieniem i świadczył o wysokim kunszcie artystycznym prezentowanego programu. Była w tym indywidualna zasługa twórcy zespołu Adama Wójcika. Jeszcze w sierpniu tego roku grupa wzięła udział w zorganizowanym po raz pierwszy w Nowym Sączu „Święcie Gór”. W klasyfikacji ogólnej łużeński Zespół Pieśni i Tańca zajął II miejsce, rywalizując z grupami góralskimi. Tancerze z Łużnej zostali zaproszeni do wzięcia udziału w kolejnym „Święcie Gór” w Zakopanem.

Na podstawie badań A. Wójcik wyodrębnił na terenie Pogórza Karpackiego, Beskidu Niskiego i Bieszczadów nową grupę etniczną „Pogórzanie”. Jeszcze przed wrześniem 1939 roku ukazał się w Krakowie jego autorstwa zeszyt „Strój Pogórzan” z cyklu „Stroje Ludowe Karpat Polskich”.

Podczas okupacji z licznymi przerwami uczył w szkole powszechnej nr 1 w Gorlicach. W dniu 21 sierpnia 1940 r. został aresztowany przez gestapo jasielskie wraz ze 150 przedstawicielami polskiej inteligencji z pow. gorlickiego. Kilku osobom figurującym na liście, w tym Adamowi Wójcikowi, udało się uniknąć wywózki do Oświęcimia. Po pewnym czasie został zwolniony. Wspólnie z grupą Marii Rydarowskiej brał czynny udział w organizowaniu gorlickiej trasy prze-rzutowej na Węgry pod kryptonimem „Ry”. Gorlicki nauczyciel o pseudonimie „Bies” utworzył punkt etapowy Tarnów-Gorlice, a mieszkanie w Tarnowie posłużyło za bezpieczne schronienie uciekinierom. Po aresztowaniu M. Rydarowskiej we wrześniu 1940 roku przejął jej funkcję organizatora przerzutów na szlaku wiodącym przez Wysową. W porę ostrzeżony zdołał uniknąć powtórnego aresztowania i do końca okupacji współpracował w konspiracji z Ruchem Oporu. W roku 1943 kierował akcją uwolnienia gorlickich uczniów z obozu Arbeitsamtu na ul. Wąskiej w Krakowie.

Na trzeci dzień po wyzwoleniu Gorlic spod okupacji hitlerowskiej został aresztowany przez pracowników NKWD i wywieziony z innymi więźniami z Gorlic i okolic do obozu nr 523 w Bułanasz (obwód swierdłowski) na terenie ZSRR, gdzie spędził ok. 6 miesięcy. Następnie został przewieziony do obozu przejściowego SPW 4 nr 173 w Poznaniu, skąd po zwolnieniu 8 sierpnia 1945 r. powrócił do Gorlic.

We wrześniu 1945 roku A. Wójcik podjął przerwaną pracę nauczycielską w Szkole Pod-stawowej nr l w Gorlicach, w której był zatrudniony do końca listopada 1946 roku. Od 1 grudnia1946 r. pełnił funkcję kierownika Powiatowej Poradni Świetlicowej przy Wydziale Oświaty w Gorlicach. 20 stycznia 1946 roku został nauczycielem Publicznej Szkoły Powszechnej dla Dorosłych w Rzeszowie. W 1950 r. objął kierownictwo Publicznej Szkoły dla Dorosłych w Gorlicach.

W 1948 r. ukazała się drukiem jego praca „Gładysze, pionierzy osadnictwa na Podgórzu”, a w 1954 został współautorem przewodnika „W powiecie gorlickim”.

Po odwołaniu ze stanowiska kierownika w szkole dla pracujących w 1955r. pod pretekstem spowodowania opóźnienia przy naborze nowych uczniów, pracował nadal w tej placówce jako nauczyciel. W latach 1961-1963 był kierownikiem Szkolnego Powiatowego Ośrodka Krajoznawczo-Turystycznego w Gorlicach i kierował Powiatowym Ogniskiem Metodycznym Krajoznawstwa i Turystyki, a w latach 1963-1967 pracował jako instruktor Szkolnego Wojewódzkiego Ośrodka Krajoznawczo-Turystycznego przy Kuratorium Oświaty w Rzeszowie, pełniąc wymienione funkcje w godzinach nadliczbowych.

W 1962 roku nakładem oddziału gorlickiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego ukazał się jego pióra przewodnik „Gorlice i okolice”. Jako czynny członek Towarzystwa Ochrony Zabytków Powiatu Gorlickiego pomagał w organizacji Muzeum Regionalnego PTTK w Gorlicach i przyczynił się do uratowania od ruiny dworów w Szymbarku i Jeżowie koło Bobowej. Za całokształt działalności w zakresie szerzenia turystyki kra-joznawczej otrzymał Złotą Odznakę PTTK.

Pod koniec 1967 roku uzyskał roczny urlop dla poratowania zdrowia. Po powrocie do placówki przepracował w niej do końca kwietnia 1969 r., a następnie przeszedł na rentę inwalidzką. Do końca życia pozostał niestrudzonym badaczem folkloru. Był, obok Seweryna Udzieli i Romana Reinfussa, najbardziej zasłużonym propagatorem i znawcą kultury ludowej Pogórzan i prawdziwym entuzjastą Ziemi Gorlickiej. Zmarł 21 lutego 1976 r. w Zakopanem i spoczął na Cmentarzu Starym w Tarnowie.

Oprac. Aleksander Wietrzyk