KOŚCIÓŁ PARAFIALNY SZALOWA
Kościół parafialny w Szalowej pod wezwaniem św. Michała Archanioła
Kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła w Szalowej wzniesiony został w latach 1739–1756 dzięki staraniom właściciela wsi Krzysztofa Jordana i miejscowego proboszcza ks. Wojciecha Stefanowskiego. Drewniana świątynia zbudowana jest w konstrukcji zrębowej, oszalowana, pokryta gontami i nakryta dachem jednokalenicowym z ośmioboczną wieżyczką na sygnaturkę z hełmem cebulastym z latarnią, na kalenicy. Kościół składa się z trzech naw, zamkniętego trójbocznie prezbiterium z dwoma przybudówkami (zakrystia i składzik) po bokach i trzech krucht od frontu. W fasadzie na nawami bocznymi od zachodu nadbudowane są niskie wieże nakryte zdwojonymi, cebulastymi hełmami. Pomiędzy wieżami znajduje się trójkątny szczyt z rzeźbą przedstawiającą św. Michała Archanioła w walce z szatanem w postaci smoka, z ok. połowy XVIII w.
Prezbiterium nakrywa pozorne sklepienie kolebkowe, a nawy stropy płaskie. Nawy boczne otwarte są do nawy głównej arkadami o falistych wykrojach, wspartymi na przekątnie ustawionych słupach. Wspaniałe barokowo-rokokowe wyposażenie kościoła pochodzi z czwartej ćwierci XVIII w. Około połowy XVIII w. i w 1808 r. wnętrze świątyni ozdobione zostało wielobarwną polichromią. Ściany prezbiterium dekorowane są m.in. polnymi kwiatami, a sklepienie przedstawieniami alegorycznymi, m.in. Golgoty, Adoracji Najświętszego Sakramentu i Tablic Dekalogu. Szczególnie interesująca jest malarsko-rzeźbiarska dekoracja ściany i belki tęczowej.
Malowidło na ścianie uzupełnia rzeźbiarskie przedstawienie Grupy Ukrzyżowania. Centralna postać malowidła – żołnierz na koniu – przebija włócznią bok Chrystusa na krzyżu ustawionym na belce tęczowej. W prezbiterium okazale prezentują się dwa bogato dekorowane barokowo-rokokowe portale kolumnowe z połowy XVIII w. Na łukach arkad w nawie głównej ustawione są polichromowane rzeźby apostołów, ściany nawy dekorowane są fantastycznymi wazonami, ornamentami i wielobarwnymi rzeźbionymi kartuszami podtrzymywanymi przez putta. Do najcenniejszych elementów wyposażenia kościoła należą drewniane, kolumnowe ołtarze późnobarokowe z bogatą dekoracją rokokową z ok. połowy XVIII w.: ołtarz główny i sześć ołtarzy bocznych. Szczególnie okazały jest ołtarz główny z XVIII-wiecznymi obrazami Świętej Trójcy i św. Michała Archanioła. Bogactwem detalu architektonicznego i elementów rzeźbiarskich wyróżniają się dwa ołtarze boczne, jeden z obrazem św. Jana Kantego z pierwszej połowy XVII w. i z sukienką z 1796 r., otoczony we wsi kultem od XVII w., drugi z obrazem św. Mikołaja z XVI w. W pozostałych, nieco skromniejszych ołtarzach umieszczone są XVIII-wieczne obrazy z wizerunkami świętych. Godna uwagi w wyposażeniu świątyni jest rokokowa ambona z połowy XVIII w., połączona schodami z lożą kolatorską, o bogatej figuralnej i ornamentalnej dekoracji snycerskiej i rzeźbiarskiej. Cennymi zabytkami sztuki są barokowo-rokokowa chrzcielnica z czarnego marmuru wykonana w XVII lub XVIII w., trzy rokokowe konfesjonały z ok. połowy XVIII w. oraz rokokowe stalle i ławki z drugiej połowy XVIII w. Wśród kilkunastu zgromadzonych w kościele obrazów szczególnie cenny jest umieszczony pod belką tęczową obraz Veraicon z XVII w. ukazujący twarz Chrystusa, w okładzie ze srebrnej blachy. Jest to kopia bizantyńskiego obrazu z kościoła farnego w Nowym Sączu. W konwencji stylowej całego wyposażenia świątyni utrzymany jest wsparty na dwóch kolumnach drewniany chór muzyczny z drugiej połowy XVIII w., z bogato ornamentowanym parapetem. Kościół otoczony jest murem z 1739 r., w którym znajdują się wnęki z obrazami ilustrującymi stacje Drogi Krzyżowej. W obrębie muru od północy znajduje się barokowa kaplica pw. Miłosierdzia Bożego z 1739 r., a od południa dzwonnica parawanowa, prawdopodobnie z XIX w. Kościół odnawiany był na początku XVIII i XIX w., w połowie XX w. oraz w latach 2012–2014. W czasie ostatnich prac remontowo-konserwatorskich m.in. oszalowano ściany zewnętrzne oraz przywrócono świątyni gontowe pokrycie dachów i hełmów wieżowych, zamienione w 1911 r. na blachę. W kolejnych latach prace konserwatorskie będą prowadzone we wnętrzu kościoła. Zamierzone jest odrestaurowanie całego cennego wyposażenia świątyni. Świątynia w Szalowej jest najbardziej charakterystycznym przykładem barokowych tendencji architektonicznych w polskich kościołach drewnianych XVIII w., kiedy to podejmowano próby oddania w drewnie wzorów budowania stosowanych w sakralnej architektury murowanej. Kościół – zapewne dzieło biegłego projektanta – jest mistrzowską „imitacją” takiej murowanej świątyni.
Architektura, wyposażenie i wystrój pozwalają zaliczyć świątynię do najcenniejszych kościołów drewnianych w Polsce.
Tekst: Tadeusz Śledzikowski
Narodowy Instytut Dziedzictwa o. w Krakowie
Kościół został wpisany do rejestru zabytków pod poz. KS.A. 553 dec. 353/30.
Zobacz także:
